De nasleep van morele verwonding in een organisatie kan soms uitlopen op een eindeloze worsteling zonder uitzicht op erkenning of verbetering. Dit bilijkt uit een recente publicatie van Naomi Gilhuis, Teun Eikenaar en Lars Stevenson in SSM – Qualitative Research in Health.

Het artikel onderzoekt de ervaringen van 13 (voormalige) politieagenten die werkgerelateerde psychologische schade hebben opgelopen. Hun verhalen onthullen een complexe dynamiek tussen de wens om erkenning en steun te krijgen van hun organisatie en de bureaucratische beperkingen die dit in de weg staan. Politieagenten beschouwen hun organisatie vaak als een ‘blauwe familie’ en zoeken daar steun, maar bureaucratische logica maakt dat zij vaak eerder als ‘verdachten’ worden benaderd, waarbij zij hun ‘ziek-zijn’ moeten bewijzen.

De auteurs benadrukken het belang van erkenning voor agenten met psychologische verwondingen. Ze maken onderscheid tussen ‘affirmatieve erkenning’ (die ongezonde dynamieken in stand kan houden) en ‘transformatieve erkenning’, die werkelijke verandering en heling mogelijk kan maken.

Deze publicatie is onderdeel van het promotieonderzoek van Naomi Gilhuis, waarin ze de maatschappelijk-politieke dimensies van morele verwonding onderzoekt.

Dit Engelstalige artikel is gepubliceerd in SSM – Qualitative Research in Health. Lees het volledige artikel via deze link.

In Psychologie Magazine is artikel verschenen over betrokkenheid bij de dood van een ander als professional en de impact daarvan. In het artikel vertellen drie mensen over de gebeurtenis die hun leven op zijn kop zette. Op de laatste twee pagina’s van deze portretreeks staat een interview met Tine Molendijk voor wetenschappelijke duiding van de impact van zo’n betrokkenheid. Zij hielp ook met het vooronderzoek voor het artikel.

Lees hieronder het artikel, door Rosa Lee Szarzynski in Psychologie Magazine, editie 2024(12): 84-89.

De projectonderzoekers hebben een speciale panelpresentatie georganiseerd, waarin ze hun onderzoeksbevindingen gezamenlijk zullen presenteren op een wetenschappelijk congres van ERGOMAS voor sociaal wetenschappelijk onderzoek naar de krijgsmacht en samenleving. De congreseditie van 1-5 juli 2024 draagt de naam ‘A ‘new security landscape’ in Europe? Challenges and consequences for the military and society‘ en vindt plaats in Stockholm, Zweden.

Wat is weerbaarheid? In deze podcast deelt hoogleraar Annika Smit, tevens consortiumlid van Project Moral Injury, haar inzichten over weerbaarheid. Ze beschouwt dit vraagstuk in de context van hoog-impactberoepen zoals de politie en het forensische veld. Hoog-impactwerk is inherent ook moreel beladen werk. De beschouwing van Smit is cruciaal voor het begrip van morele verwonding en sluit aan bij de onderzoeksbevindingen van het project: over hoe goedbedoelde interventies ter vergroting van weerbaarheid juist averechts kunnen werken, terwijl erkenning van morele spanningen juist langetermijnsklachten kunnen verminderen.

Annika Smit definieert weerbaarheid als het langdurig kunnen functioneren in kritieke omstandigheden. Ze benadrukt dat weerbaarheid niet gelijk staat aan het ontbreken van klachten, wat wel vaak de gangbare benadering is in zowel beleid als wetenschap. Mensen die waardevol werk verrichten worden onvermijdelijk geconfronteerd met spanning en soms zelfs stress, aangezien het toevoegen van waarde geen vanzelfsprekendheid is. Het ervaren van klachten kunnen signalen zijn die aangeven dat men afwijkt van persoonlijke waarden, aldus Smit. Het negeren hiervan vormt volgens haar dan ook niet de kern van weerbaarheid, maar kan op de lange termijn juist leiden tot ernstiger klachten. Daarom waarschuwt ze voor het idee van weerbaarheid-als-afwezigheid-van-klachten, waardoor mensen in feite worden aangemoedigd om lijden als slecht te zien en klachten te negeren. In plaats van het ontmoedigen van deze ervaringen, pleit ze voor begeleiding bij het omgaan met lijden.

Prof. dr. Smit is lector Weerbaarheid aan de Politieacademie en hoogleraar Weerbaarheid bij de politie aan de Universiteit voor Humanistiek. De Nederlandstalige podcastaflevering maakt deel uit van de VGCt-podcast van de Vereniging voor Gedrags- en Cognitieve Therapieën. Klik hieronder voor de podcast.

Innovatie staat hoog op de agenda bij krijgsmachten wereldwijd, maar hoe ziet dat er in de praktijk uit? Dat is de centrale vraag in een recente publicatie van onderzoekers Sofie van der Maarel, Désirée Verweij, Eric-Hans Kramer en Tine Molendijk (allen verbonden aan het Moral Injury project) in Science, Technology, & Human Values.

Het artikel presenteert een etnografische studie binnen een innovatie hub: de Robots en Autonome Systemen (RAS) eenheid van de Nederlandse Landmacht. Deze experimentele eenheid test robots, drones en (semi-)autonome voertuigen voor toekomstige militaire operaties. Er blijkt echter een kloof te bestaan tussen de grootschalige visies van militaire innovatie en de ervaringen van militairen op de grond.

Op strategisch niveau zien militairen hun werk als betekenisvol en zingevend, omdat ze conceptueel bijdragen aan het vormgeven van de toekomst van de krijgsmacht. Maar op operationeel niveau worstelen ze met de concrete uitdagingen van het experimenteren met technologieën die nog in de kinderschoenen staan en vaak niet volledig functioneren. Bovendien realiseren ze zich dat de actie die ze zoeken in hun werk afneemt door de implementatie van robots, drones en autonome systemen, omdat een grotere afstand tot het slagveld ontstaat en taken meer achter een computer plaatsvinden. Dit leidt tot desillusie en zingevingsvraagstukken als: is dit waarvoor ik militair geworden ben?

Deze publicatie is onderdeel van het promotieonderzoek van Sofie van der Maarel, waarin ze de socio-technische dimensies van morele verwonding onderzoekt en bestudeert hoe grootschalige visies op innovatie van invloed zijn op militairen en politiepersoneel.

Dit Engelstalige artikel is gepubliceerd in Science, Technology, & Human Values. Klik hier voor het artikel.

Morele impact is meer dan gediagnosticeerd trauma. Dat is één van de conclusies die volgt uit een onderzoek naar de werkbeleving van medewerkers van de Brigade Vreemdelingenzaken van de Marechaussee. Deze functionarissen zijn onder andere verantwoordelijk voor het begeleiden van uitgeprocedeerde asielzoekers naar hun land van herkomst.

In een artikel dat onlangs is verschenen in het Engelstalige blad Work, Employment & Society analyseert projectonderzoeker Dr. Teun Eikenaar de morele werkbeleving van deze professionals. Hoe gaan medewerkers om met werk dat moreel beladen kan zijn, bijvoorbeeld wanneer gezinnen met jonge kinderen worden uitgezet of als er maatschappelijke twijfel of zelfs verzet is tegen uitzettingen? 

Dit artikel laat zien dat medewerkers van deze brigade trots zijn op hun werk en op wat zij zien als een professionele en humane omgang met de mensen die zij begeleiden. Ook maken het vertrouwen op beleid en procedures en de steun van collega’s het werk makkelijker.

Tegelijkertijd kan dit werk wel degelijk een morele impact hebben op medewerkers. Juist doordat van hen gevraagd wordt veel te investeren in persoonlijke aandacht, gaan ze in hun werk vaak en bewust de grens tussen het professionele en het persoonlijke over. Daardoor valt de formele legitimiteit van uitzettingen niet altijd samen met hoe medewerkers hun werk zelf moreel beleven. Dit kan soms leiden tot gewetensvragen en gevoelens van twijfel en machteloosheid.   

Deze vormen van impact blijven vaak onbesproken. Hoewel er veel vormen van ondersteuning zijn, verdwijnen door het beleid van humane begeleiding en de (verondersteld ondersteunende) teamcultuur moeilijk benoembare en impliciete morele emoties eerder naar de achtergrond. Het artikel breekt daarom ook een lans voor het bespreekbaar maken van die beleving, bijvoorbeeld door het inruimen van tijd en ruimte voor reflectie en door oog te hebben voor impact die meer sluipenderwijs inwerkt op medewerkers.

Dit Engelstalige artikel is gepubliceerd in Work, Employment & Society. Klik hier voor het artikel.

‘De wereld ís ook geen veilige plek…!’ Klopt deze uitspraak? Trauma kan ons gevoel dat de wereld een veilige plek is verbrijzelen. En het kan onze beleving van de wereld als een rechtvaardige wereld op zijn kop zetten. Maar is dat altijd een ‘stoornis’ te noemen? Wat als je oorlog hebt meegemaakt, hebt gezien wat mensen elkaar kunnen aandoen, misschien ook hebt gezien waar je zelf toe in staat bent? Schuilt er dan geen waarheid in het besef dat de wereld niet zo rechtvaardig, veilig en voorspelbaar is als mensen zonder trauma geneigd zijn te denken?

Projectleider Tine Molendijk ging hierover in gesprek met de luchtige maar kundige presentatoren Rosa Rooduijn en Laura Keulartz, allebei filosoof, in de podcast In de bovenkooi. De podcast is, in de woorden van Rooduijn en Keulartz, bedoeld voor luisteraars die zich storen ‘aan alle pseudopsychologische onzin op het internet, van buzzfeedlijstjes tot mental health influencers op tiktok’ maar zich ‘ook niet helemaal vinden in de strikte labels van de psychiatrie’. De podcast wordt mede mogelijk gemaakt door de stichting Psychiatrie en Filosofie.

Klik hieronder om de podcast te beluisteren.

In OpLinie is een interview met projectonderzoeker Naomi Gilhuis verschenen over haar promotieonderzoek naar de maatschappelijke en de politieke dimensie van morele verwonding. Hiervoor verricht zij veldwerk gericht op onder meer theaterstukken door veteranen en overlevers uit uitzendgebieden, terugkeerreizen naar uitzendgebieden en rechtszaken tegen de eigen organisatie of de staat.

In dit artikel vertelt Naomi wat morele verwonding betekent (inclusief de verschillen met PTSS) en deelt ze enkele eerste bevindingen van haar onderzoek. Bijvoorbeeld over hoe militairen tot rechtzaken kunnen komen: ‘Militairen zijn enorm loyaal aan de organisatie en voor een deel worden ze ook gemobiliseerd op een soort familiegevoel. Dat schept verwachtingen. (…) Dus er is een miscommunicatie tussen wat mensen verwachten en de bureaucratie die zij tegenkomen. Dat kost enorm veel energie, tijd en verdriet. Dit kan leiden tot een extra beschadiging, die in elk geval een vorm van heling in de weg staat’.

Ook oud-humanistisch raadman Bart Hetebrij komt aan het woord. Hij vertelt over de workshops Moral Injury die hij in opdracht van de Bond van Nederlandse Militaire Oorlogs- en dienstslachtoffers (BNMO) grotendeels heeft vormgegeven en uitvoert.

Klik hier voor het artikel, door Fred Lardenoye, in de editie van 14 juli 2023 van OpLinie, het ledenmagazine van defensiebond AFMP.

Op 24 juni 2023 werd weer de de landelijke Nederlandse Veteranendag in Den Haag gevierd. Een nationaal evenement waar heel Nederland zijn meer dan 100.000 veteranen bedankt die zijn ingezet in dienst van de vrede, nu en in het verleden. De NOS deed hier zoals elk jaar verslag van. De projectleider was uitgenodigd om voorafgaand aan het defilé en vervolgens op het Malieveld over de thema’s erkenning en morele verwonding te spreken, en de relatie tussen beide thema’s.

Zie hieronder of klik hier voor de videobeelden van dit gesprek.

Ervaringen van trauma werpen niet alleen licht op de mentale verwondingen van een persoon zelf, maar brengen ook verschillende bredere spanningen en kwetsbaarheden aan de oppervlakte die normaal gesproken verborgen blijven. Dit geldt zeker ook voor morele verwonding. In dit hoofdstuk bespreekt projectleider Tine Molendijk het verschijnsel morele verwonding in deze zin. Allereerst gaat het hoofdstuk in op morele verwonding als inherent aan de menselijke natuur. Vervolgens toont het hoe verhalen van veteranen over morele pijn belangrijke inzichten bieden in geweld, menselijke aard en militaire ethiek, op het niveau van de individuele psyche van de militaire, de relatie tussen militair en samenleving, en de samenleving zelf. Ten slotte reflecteert het hoofdstuk op de implicaties van deze inzichten voor militaire ethiek.

Dit Engelstalige hoofdstuk is gepubliceerd in het boek Violence in Extreme Conditions: Ethical Challenges in Military Practice, geïnitieerd en geredigeerd door projectleden prof. dr. Eric-Hans Kramer en dr. Tine Molendijk. Het boek ontstond ter viering van projectlid prof. dr. em. Désirée Verweij. In haar leerstoel Militaire Ethiek aan de Nederlandse Defensie Academie zette zij interdisciplinair onderzoek naar deze onderwerpen centraal. De bijdragen in dit boek zijn geschreven ter ere van haar wetenschappelijke prestaties en dragen bij aan het behoud van aandacht voor deze belangrijke kwesties.

Klik hier voor het gehele open-accessboek, gratis te downloaden als pdf of e-pub.